Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς ήταν ο κόσμος του Αιγαίου στα χρόνια που περιγράφει η Ιλιάδα (13ος αι. π.Χ.) μέχρι και την εποχή που την συνέθεσε ο Όμηρος (8ος-7ος αι. π.Χ.) αλλά και για το πώς δένουν τα «γεγονότα» της με τις χεττιτικές ιστορικές πηγές; Αυτά και άλλα παρόμοια ερωτήματα εξετάζει το βιβλίο Όμηρος και Ανατολή στο Σταυροδρόμι του Αιγαίου (Κλειδάριθμος, 2018, 528 σ.) τού Ηλία Κ. Πετρόπουλου και θα τα δούμε και εμείς σε αυτό το άρθρο.
Έχοντας διαβάσει πρόσφατα το σπονδυλωτό μυθιστόρημα Των Κοχυλιών και του Αίματος (άρθρο μου εδώ) τού Θεόφιλου Ελευθεριάδη, η όρεξη μου για την Εποχή του Χαλκού είχε ανοίξει για τα καλά. Για να την κατασβέσω, αποφάσισα να διαβάσω μεταξύ άλλων βιβλίων που θα μας αποσχολήσουν ίσως σε επόμενα άρθρα και το Όμηρος και Ανατολή στο Σταυροδρόμι του Αιγαίου. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, το στοιχείο που με τράβηξε στο εν λόγω βιβλίο είναι ο τρόπος που θέτει την Ιλιάδα υπό μία τελείως διαφορετική βάση από την συνηθισμένη: αυτή της Ανατολής.
Ο Πετρόπουλος εκκινεί από τις χεττιτικές ιστορικές πηγές (διασωθείσες σε πήλινες πινακίδες αρχείων) και σταχυολογεί όσα στοιχεία τους σχετίζονται με την Ιλιάδα. Συγκεκριμένα, δίνει μια κάποια ιστορική βάση στο ομηρικό έπος αναλύοντας αναφορές – μεταξύ άλλων – σε Χετταίους αποστάτες που βρήκαν καταφύγιο στην Αχχιγιάβα (την χώρα των Αχαιών, δηλ. Ελλήνων), σε θρησκευτικές ζυμώσεις μεταξύ Χετταίων και Αχαιών, και σε διπλωματικές σχέσεις και πολεμικές αντιπαραθέσεις μεταξύ της Assuwa – μίας συνομοσποδίας πόλεων της Β. Δ. Μικράς Ασίας (μεταξύ των οποίων και η Τροία) – με τους Χετταίους και με τους Αχαιούς. Στην συνέχεια, εξηγεί πώς η Ανατολή πιθανόν να έχει επηρέασει την παραγωγή της Ιλιάδας μέσω εξέτασης των αλληλεπιδράσεων της ελληνικής και της ανατολικής μυθολογίας, όπως π.χ. όπως το χρυσόμαλλο δέρας, ο ρόλος του Απόλλωνα, οι θαυματουργές πέτρες, αλλά και η σχέση μυθικών ηρώων όπως και ο Βελλερεφόντης και ο Αχιλλέας με ανατολικές φιγούρες. Δεν θα μπορούσε βέβαια να απουσιάσει η κατάρρευση της Εποχής του Χαλκού και πώς αυτή επηρέασε την ελληνική μετανάστευση, αποικισμό, και παρουσία στις ακτές της ανατολικής Μεσογείου, ώστε να καταλήξει ο συγγραφέας στο ίσως πιο ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου: την Νεοασσυριακή Αυτοκρατορία. Εδώ, περιγράφει πώς η κατακερματισμένη Μέση Ανατολή επανενώθηκε υπό τους Νεασσύριους και πώς η απειλή που αυτοί συνιστούσαν για τους Έλληνες της δυτικής Μικράς Ασίας ίσως να έχει συμβάλλει στην δημιουργία της Ιλιάδας.
Το βιβλίο είναι εξαιρετικά καλογραμμένο, δεδομένου του πόσο τεχνικό είναι το αντικείμενο και η απαιτούμενη έρευνα (δείτε ενδεικτικά την πολυπληθή λίστα επιστημονικών δημοσιεύσεων στις τελευταίες σελίδες). Νομίζω πάντως πως ο μη εξειδικευμένος αναγνώστης θα το διαβάσει σχετικά άνετα, καθώς ο συγγραφέας έχει εκλαϊκεύσει επιτυχημένα πλείστες επιστημονικές δημοσιεύσεις. Ακόμα και όσοι έχουν διαβάσει ανάλογα βιβλία για την Εποχή του Χαλκού και για την Ιλιάδα, πιθανότατα κάτι θα έχουν να μάθουν, όπως π.χ. τον παραλληλισμό μεταξύ Αχιλλέα και του χεττιτικού θεού Ουλλικούμη ή το πώς ο ποιητής Ωλήν συνετέλεσε στην εξοικείωση των Ελλήνων με την λατρεία του Απόλλωνα. Ο πιο εξειδικευμένος ή περίεργος για παραπάνω μπορεί να βρει εκτενέστερες αναλύσεις στα αναφερόμενα θέματα, ανατρέχοντας στην πλούσια λίστα των επιστημονικών δημοσιεύσεων.
Εν κατακλείδι, προτείνω το Όμηρος και Ανατολή στο Σταυροδρόμι του Αιγαίου για όσους λατρεύουν την Ιλιάδα ή/και την Εποχή του Χαλκού. Ευχαριστώ θερμά τις Εκδόσεις Κλειδάριθμος για την προμήθεια του βιβλίου. Αν θέλετε κάτι σχετικό σε λογοτεχνικό πλαίσιο, προτείνω το προαναφερόμενο σπονδυλωτό μυθιστόρημα Των Κοχυλιών και του Αίματος. Ίσως εν συνεχεία μελετήσω και το νέο βιβλίο Ahhiyawa: Το Μυκηναϊκό Αιγαίο μέσα από τα Χεττιτικά Κείμενα τού Κωνσταντίνου Κοπανιά.
Φίλες και φίλοι, μείνετε συντονισμένοι στην Κοιλάδα της Γνώσης για περισσότερες παρουσιάσεις βιβλίων, συνεντεύξεις, και κληρώσεις…