Αστυνομικό, κατασκοπευτικό, ή ιστορικό μυθιστόρημα; Τα Λύτρα (εκδ. Διόπτρα, 2019, 432 σελ., €13.95), το δεύτερο βιβλίο τού Πάνου Αμυρά, κατατάσσεται άνετα και στις τρεις αυτές κατηγορίες. Άλλωστε, ο Σεπτέμβριος τού 1943, στον οποίο ξετυλίσσεται η πλοκή του, προσφέρεται για κάτι τέτοιο.
Ο λιμός τού 1941 – που αποτέλεσε το υπόβαθρο τού προηγούμενου βιβλίου τού Αμυρά – έχει εν πολλοίς εξαλειφθεί με την βοήθεια τού Ερυθρού Σταυρού, όμως τα πράγματα στην Ελλάδα τού Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου πάνε από το κακό στο χειρότερο. Η χώρα τελεί ακόμα υπό Γερμανική, Ιταλική, και Βουλγαρική Κατοχή. Οι Ιταλοί φυλλοροούν λόγω τής Συμμαχικής Εισβολής στην Σικελία, τής καθαίρεσης τού Μουσουλίνι, και την ανακωχή που υπέγραψε ο Στρατηγός Μπαντόλιο. Σχέδια εκτοπισμού καταστρώνονται από τους Γερμανούς για τους Εβραίους τής Αθήνας, μετά την τραγική τύχη των Εβραίων τής Θεσσαλονίκης. Η Ελληνική Αντίσταση έχει αναπτυχθεί ραγδαίως με πλειάδα οργανώσεων (ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ, ΥΒΕ/ΠΑΟ, Αντών Τσαούς, ΠΕΑΝ, ΡΑΝ, Ιερή Ταξιαρχία, Εθνική δράση, ΕΟΚ, κλπ), οι οποίες διχάζονται ανάμεσα σε αντιβασιλικές και φιλοβασιλικές και σφάζονται μεταξύ τους. Έλληνες εξοπλίζονται από τους Γερμανούς και τις κατοχικές κυβερνήσεις – τα γνωστά Τάγματα Ασφαλείας – για να πολεμήσουν τους Έλληνες αντιστασιακούς. Όλοι κινδυνεύουν από κάποιον που θα τους καταδώσει με ψευδή στοιχεία για ένα κομμάτι ψωμί. Είμαστε μια ωραία ατμόσφαιρα, που θα έλεγε και ο Ντίνος Ηλιόπουλος.
Και εδώ μπαίνει στο παιχνίδι ο Νίκος Αγραφιώτης, ο βασικός χαρακτήρας τού πρώτου βιβλίου τού Αμυρά Ο Λιμός (διαβάστε το σχετικό άρθρο μου εδώ). Έχοντας επικυρηχθεί στο τέλος τού Λιμού από τους Γερμανούς, ο Αγραφιώτης εγκαταλείπει το Β’ Αστυνομικό Τμήμα Πλάκας για την Μέση Ανατολή, οργανώνεται στις εκεί ελληνικές δυνάμεις, και επιστρέφει στην Ελλάδα με μία ειδική αποστολή. Τα πράγματα δεν πάνε καλά, σύντροφοί του αιχμαλωτίζονται από τους Γερμανούς, και ο ίδιος ο Αγραφιώτης αναλαμβάνει μία νέα αποστολή, η οποία δεν του αρέσει καθόλου – και με το δίκιο του. Γιατί τώρα ο Αγραφιώτης πρέπει να εισχωρήσει στα ενδότερα τής δωσιλογικής υπηρεσίας Ειδικής Ασφαλείας ώστε να ανακαλύψει προδότες. Και σαν να μην έφτανε αυτό, υψηλόβαθμοι Γερμανοί αξιωματούχοι τού αναθέτουν την εξιχνίαση τής απαγωγής δύο παιδιών – ενός Ελληνόπουλου και της κόρης ενός Γερμανού διπλωμάτη…
Πιο δεμένος, πιο στρωτός, πιο ζωντανός, η βελτίωση τού λόγου τού Αμυρά από το πρώτο βιβλίο είναι εμφανής. Η λιτή αφήγηση διατηρείται, σε αντίθεση με πολλά αστυνομικά που κουράζουν αναίτια τον αναγνώστη. Ακόμα κι έτσι όμως ο Αμυράς καταφέρνει να παρουσιάσει εύπεπτα πλήθος ιστορικών στοιχείων, με χαρακτηριστικές τις αναφορές του σε ιστορικά κτήρια τής Αθήνας. Εξαιρετική επίσης είναι και η άντληση ιστορικού υλικού τόσο για την πλοκή όσο και για πολλούς βασικούς χαρακτήρες, οι οποίοι είναι υπαρκτά πρόσωπα με συγκεκριμένη διαδρομή στην Κατοχή. Στα θετικά τού βιβλίου συγκαταλέγονται επίσης ο διαφορετικός ρόλος τού Αγραφιώτη σε σχέση με τον Λιμό, η πολυεπίπεδη πλοκή, οι μεστοί διάλογοι, και ένα αναλυτικό ιστορικό σημείωμα μαζί με πλήρη προσωπογραφία όλων μα όλων των χαρακτήρων ιστορικών και μη. Στα προς βελτίωση σταχυολογώ την τρισδιάστατη απεικόνιση των χαρακτήρων και τις σκηνές δράσης.
Εν κατακλείδι, πιστεύω πως Τα Λύτρα είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο τής εγχώριας λογοτεχνίας, χωρίς μάλιστα να έχει να ζηλέψει και πολλά από αντίστοιχα ξένα. Ελπίζω ο Αμυράς να συνεχίσει σύντομα τις ιστορίες τού Αγραφιώτη (ίσως στην μετακατοχική Ελλάδα;). Προτείνω πριν τα Λύτρα να διαβάσετε το πρώτο βιβλίο τού Αμυρά, τον Λιμό, αν και δεν το νομίζω απαραίτητο. Για περισσότερες αστυνομικές ιστορίες στα χρόνια τού ΒΠΠ, σας προτείνω τα βιβλία τού Philip Kerr (Τριλογία του Βερολίνου, Μοιραία Πράγα, Φοβού τους Δαναούς, κλπ). Για την ιστορία τού ΒΠΠ κλασσικό είναι το Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος τού Antony Beevor, ενώ για την Ελλάδα στα χρόνια εκείνα ανατρέξτε στους Τόμους ΙΕ’ και ΙΣΤ’ τής Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους. Τέλος, το Μυστικός Πόλεμος: Ελλάδα – Μέση Ανατολή 1940-1945 τού Ρήγα Ρηγόπουλου προσφέρει τις εμπειρίες του στην κατασκοπεία, μέσω τής οργάνωσής του 5-165, η οποία παίζει καθοριστικό ρόλο και στα Λύτρα.
Ευχαριστώ πολύ τις εκδόσεις Διόπτρα, που μου προμήθευσαν το βιβλίο. Μείνετε συντονισμένοι για περισσότερα τέτοια άρθρα αλλά και για κληρώσεις βιβλίων στην ομάδα Φίλοι Ιστορικού Μυθιστορήματος και στην σελίδα Κοιλάδα της Γνώσης στο Facebook.