Δύο ισπανικές εταιρίες μισθοφόρων, η Εταιρία των Ναβαρραίων και η Καταλανική Εταιρία, συγκρούονται στις πεδιάδες της Βοιωτίας… Μερικά χρόνια νωρίτερα, η Καταλανική Εταιρία κατέσφαζε τον φράγκικο στρατό τού Δούκα των Αθηνών στην Κωπαΐδα… Ιωαννίτες ιππότες εγκαθίστανται στην Κόρινθο και αναχαιτίζουν Οθωμανικές ορδές… Ο Λέοντας Σγουρός, αποστάτης Βυζαντινός στρατηγός, πολιορκείται στον Ακροκόρινθο από τον Λομβαρδό Βονιφάτιο Μομφερατικό και τελικά αυτοκτονεί πέφτοντας μαζί με το άλογό του στον γκρεμό… Στην Σικελία, ο ντόπιος πληθυσμός εξεγείρεται εναντίον του Γάλλου Βασιλιά Καρόλου, υπονομεύοντας τα σχέδια επίθεσης εναντίον της Κωνσταντινούπολης που ετοιμάζει εδώ και χρόνια…
Μήπως σας ακούγονται παράξενα όλα αυτά; Τι δουλειά, ίσως να αναρωτιέστε, είχαν Φράγκοι, Λομβαρδοί, Ισπανοί και άλλοι Ευρωπαίοι στην Ελλάδα τού 13ου αιώνα; Και πού ήταν οι Βυζαντινοί; Όλα ξεκινούν με την πτώση τής Κωνσταντινούπολης το 1204 στις δυνάμεις τής Τέταρτης Σταυροφορίας. Το μεγαλύτερο μέρος τής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας καταλαμβάνεται από τους σταυροφόρους και μοιράζεται σε βασίλεια, δουκάτα, και πριγκηπάτα, κατά το δυτικό πρότυπο. Επικυρίαρχός τους είναι ο Λατίνος Αυτοκράτος Βαλδουίνος Α΄, με έδρα την Κωνσταντινούπολη, και η Γαληνοτάτη Δημοκρατία τής Βενετίας. Οι Βυζαντινοί περιορίζονται σε ανεξάρτητα κρατίδια γύρω από την Νίκαια, την Ήπειρο, και την Τραπεζούντα. Τα αναγεννημένα κράτη τής Σερβίας και της Βουλγαρίας μπαίνουν στο παιχνίδι, σκυλεύοντας και αυτά το πτώμα τού άλλωτε κραταιού Βυζαντίου.
Όλοι εναντίον όλων, και κυρίως εναντίον εαυτών. Οι Βυζαντινοί πολεμούσαν εξίσου μεταξύ τους, με σκληρή κόντρα μεταξύ Νίκαιας και Ηπείρου, έχοντας ως υπέρτατο σκοπό την ανάκτηση τής πόλης. Οι σταυροφόροι που δεν έμειναν ικανοποιημένοι από την μοιρασιά επαναστατούσαν εναντίον του Λατίνου αυτοκράτορα και της Βενετίας για να διεκδικήσουν μία καλύτερη τύχη. Βυζαντινοί στρατιώτες και άρχοντες συντάσσονταν με τους σταυροφόρους για να μην χάσουν τα προνόμιά τους. Δυτικές εταιρίες μισθοφόρων προσκαλούνταν από απελπισμένους ηγεμόνες και συχνά στρέφονταν εναντίον των πρώην εργοδοτών τους. Σύντομα μέρος της εξίσωσης έγιναν και οι Τούρκοι, οι Ιωαννίτες, ο Πάπας…
Η ελληνική ιστορία τού 13ου αιώνα είναι τουλάχιστον κατακλυσμιαία. Η Τέταρτη Σταυροφορία άνοιξε τον ασκό τού Αιόλου και ανέτρεψε τα πάντα στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Αναρίθμητες μάχες και πόλεμοι, προδοσίες, φιλονικίες, ίντριγκες, και παρασκήνιο σημαδεύουν τα χρόνια αυτά. Δυστυχώς, η εν λόγω περίοδος έχει παραμεληθεί από την σύγχρονη ιστορική οπτική, αλλά ευτυχώς βιβλία όπως Οι Λατινικές Ηγεμονίες της Μεσαιωνικής Ελλάδος (εκδ. Αγγελάκη, 2018, 286 σελ., 12.60€ ) τού Κωνσταντίνου Κύπριου είναι εδώ για να μας την θυμίζουν. Ο Κύπριος πιάνει το νήμα ήδη από την πρώτη σταυροφορία, ώστε να βάλει στο κλίμα τους αναγνώστες, και δίνει επαρκή εικόνα των γεγονότων που οδήγησαν στην Πτώση τής Κωνσταντινούπολης το 1204. Από εκεί, διακλαδώνει την αφήγηση για να παρακαλουθήσει τα τεκταινόμενα σε κάθε γεωπολιτική λατινική οντότητα που προέκυψε: την Λατινική Αυτοκρατορία, το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης, το Πριγκηπάτο της Αχαΐας, το Δουκάτο των Αθηνών, μιλώντας ωστόσο και για την βυζαντινή Αυτοκρατορία της Νίκαιας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Ο Κύπριος κάνει καταπληκτική δουλειά στον χειρισμό τού τεράστιου μεγέθους πληφοροίας (γεγονότα, χρονολογίες, ονόματα κλπ), ενώ δίνει και σχετικό παράρτημα στις τελευταίες σελίδες. Η αφήγηση θα μπορούσε να είναι λίγο πιο ζωντανή, και οι φωτογραφίες θα είχαν περισσότερο νόημα σε έγχρωμη και μεγαθυμένη μορφή. Γενικά, το βιβλίο διαβάζεται γρήγορα και ευχάριστα. Το θεωρώ απολαυστικό ανάγνωσμα για όλους τους φιλίστορες, ειδικά όσους αρέσκονται στην Βυζαντινή ιστορία.
Σχετικά με την Τέταρτη Σταυροφορία και την Φραγκοκρατία, προτείνω τα βιβλία Το 1204 και η διαμόρφωση του νεώτερου ελληνισμού, Η Τέταρτη Σταυροφορία και τα Επακόλουθά της, και Η Τέταρτη Σταυροφορία και ο Ελληνικός Κόσμος. Για την Αυτοκρατορία της Νίκαιας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου, μπορείτε να διαβάσετε τα βιβλία Η Συγκρότηση και η Εδραίωση της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας και Νίκαια και Ήπειρος τον 13ο αιώνα: Ιδεολογική Αντιπαράθεση. Για τα γεγονότα από το 1203 μέχρι το 1261 από σύγχρονη πηγή, υπάρχει η Χρονική Συγγραφή τού Γεώργιου Ακροπολίτη. Και όσον αφορά ιστορικά μυθιστορήματα, προτείνω το Μιχαήλ Η΄ο Ελευθερωτής και Οι Παλαιολόγοι τού Γιώργου Λεονάρδου.
Ευχαριστώ θερμά τις εκδόσεις Αγγελάκη για την προμήθεια τού βιβλίου. Μείνετε συντονισμένοι για περισσότερα τέτοια άρθρα αλλά και για κληρώσεις βιβλίων στην ομάδα Φίλοι Ιστορικού Μυθιστορήματος και στην σελίδα Κοιλάδα της Γνώσης στο Facebook.