«Τι θα έκανες αν σε κυνηγούσαν εκατό άτομα;» Αυτό ρωτούσα έναν ξάδερφό μου, όποτε τον έβλεπα, κύριως σε γάμους, βαφτίσια, και άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις που συνοδεύαμε ως παιδιά τους γονείς μας. Λίγα χρόνια μεγαλύτερός μου, το ξίνισμα στο πρόσωπό του έκανε εμφανές ότι θεωρούσε παρόμοιες ερωτήσεις ανάξιες τής ηλικίας του. Πάντα όμως έμπαινε στον πειρασμό να απαντήσει. Και τότε άρχιζε μία μακροσκελής συζητήση, προσαρμοσμένη στα χαρακτηριστικά τού εκάστοτε χώρου γύρω μας, όπου αναλύαμε τα πάντα, από το ποιοι δρόμοι είναι πολυσύχναστοι για να χαθούμε μέσα στο πλήθος έως πόσο κοντά είναι το πλησιέστερο ερημικό εξωκκλήσι.
Φανταστείτε τώρα ότι δεν σας κυνηγούν εκατό άτομα, αλλά μερικές δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες. Πρόκειται για τους υπαλλήλους της Γερμανικής Κυβέρνησης, των παραστρατιωκών Ταγμάτων Ασφαλείας, αλλά και τού παρακρατικού Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος (γνωστό ως Ναζί) που βρίσκεται στην εξουσία από το 1933. Η δημοκρατία έχει κατασταλεί, τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα είναι ανέκδοτο, ο Χίτλερ κάνει ό,τι του καπνίσει, και από το 1935 οι διώξεις εναντίον των Εβραίων έχουν ήδη λάβει νομική υπόσταση με τους λεγόμενους Φυλετικούς Νόμους τής Νυρεμβέργης. Το ρατσιστικό μίσος εκτινάσσεται μετά την δολοφονία τού Φοτ Ραμ, γραμματέα της Γερμανικής Πρεσβείας στο Παρίσι, από τον Πολωνοεβραίο Χέρσελ Γκρίνσπαν. Οι ασκοί τού Αιόλου ανοίγουν, και την νύχτα της 9ης προς 10η Νοεμβρίου (γνωστή ως Νύχτα των Κρυστάλλων) ξεκινάει ένα ανελέητο κυνηγητό των Εβραίων σε όλη την Γερμανία που θα τερματιστεί μόνο με την λήξη τού Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Φανταστείτε λοιπόν ότι είστε ένας από τους κυνηγημένους, όπως είναι και ο Εβραίος επιχειρηματίας Ότο Ζίλμπερμαν, ο βασικός χαρακτήρας τού βιβλίου Ο Ταξιδιώτης (εκδ. Κλειδάριθμος, 2019, 13,95€, σελ. 304). Το κυνηγητό έχει ξεκινήσει, και ο Ζίλμπεραν ήδη μετά βίας καταφέρνει να γλιτώσει από μέλη τού Κόμματος μέσα στο ίδιο του το σπίτι. Η γυναίκα του καταφεύγει στον Γερμανό αδελφό της, ο γιος του βρίσκεται ασφαλής στο Παρίσι, αλλά ο ίδιος ο Ζίλμπερμαν δεν έχει πού να πάει. Δυσκολεύεται ακόμα και τώρα να πιστέψει ότι η κυβέρνηση επιτρέπει την δίωξη των Εβραίων, γι’ αυτό άλλωστε είχε αρνηθεί να εγκαταλείψει την Γερμανία για την Γαλλία πριν από έξι μήνες. Έχει μετανιώσει για αυτήν την απόφαση αλλά τώρα είναι αργά: Τα σύνορα τόσο προς την Γαλλία όσο και προς το Βέλγιο, Ολλανδία, κλπ είναι κλειστά. Για Εβραίους.
Μαλώνοντας με τον συνεταίρο του στην επιχείρηση και χαλώντας μία φιλία ετών, ο Ζίλμπερμαν μαζεύει ένα τεράστιο ποσό και αρχίζει μία ατέρμονη διαδρομή στο σιδηροδρομικό δίκτυο τής Γερμανίας. Βλέπετε ούτε και τα ξενοδοχεία είναι ασφαλή, όπως ακούει έναν θυρωρό να λέει με απόλυτη φυσικότητα αλλά και χαιρεκακία για έναν παλιό πελάτη: «Τον συνέλαβαν επειδή ήταν Εβραίος». Συναντάει και άλλους κυνηγημένους, μερικούς τους αποφεύγει επειδή με την συμπεριφορά του τραβάνε τους θηρευτές σαν το μέλι, εκπλήσσοντας και τον ίδιο του τον εαυτό για την σκληρότητα για την οποία κατηγορούσε τους Γερμανούς φίλους του που αρνήθηκαν να τον βοηθήσουν. Κάποιοι άλλοι κυνηγημένοι τού προτείνουν να φύγει παράνομα από την χώρα, κάτι που τον παραξενεύει. Ο Ζίλμπεραν αρνείται αρχικά να παραβεί τον νόμο, όμως μετά από μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα πάνω στο τρένο παραδέχεται πως «Το ίδιο το κράτος σε κάνει να παρανομήσεις». Βρίσκει έναν πρόθυμο νεαρό που γνωρίζει μερικά μονοπάτια για να περάσει στο Βέλγιο, αλλά το τι γίνεται θα… το βρείτε στο βιβλίο. Όσο πλησιάζουμε το τέλος του, τόσο ο Ζίλμπερμαν παρασύρεται στην παράνοια. Μήπως όμως έχει κι άδικο;
Το βιβλίο είναι ένα εξαιρετικό σύντομο ανάγνωσμα, λιτό, δωρικό, και διδακτικό. Εξαιρετικά καλογραμμένο, εστιάζει στον βασικό χαρακτήρα και στην πλοκή και δίνει καλή εικόνα τής ιστορικής κατάστασης. Στα θετικά τού βιβλίου συγκαταλέγεται η εμπειρία που είχε ο συγγραφέας του, Ulrich Alexander Boschwitz, ένας Εβραίος που έζησε εκείνα τα ταραγμένα χρόνια. Είχε εγκαταλείψει βέβαια έγκαιρα την Γερμανία από το 1935, μετακινούμενος στην Σουηδία, έπειτα στην Νορβηγία, και κατόπιν στο Παρίσι, όπου έγραψε μέσα σε τέσσερις εβδομάδες τον Ταξιδιώτη. Το 1939, λίγο πριν την έναρξη τού Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Boschwitz καταφεύγει στο Λουξεμβούργο και μετά στην Αγγλία, από όπου απελαύνεται στην Αυστραλία το 1940. Το 1942, επιστρέφοντας στην Αγγλία, το πλοίο του, M. V. Abosso, βυθίζεται από τορπίλη Γερμανικού υποβρυχίου. Ο Ταξιδιώτης πρωτοκυκλοφόρησε στα Γερμανικά μόλις το 2017. Για άλλα βιβλία στην Γερμανία εκείνης της εποχής, προτείνω τα ιστορικά/αστυνομικά μυθιστορήματα τού Philip Kerr με τον Μπέρνι Γκούντερ. Τα πρώτα τρία κυκλοφορούν σε ένα τόμο με τον τίτλο Η Τριλογία του Βερολίνου. Η τριλογία τού Richard J. Evans, Η έλευση του Γ΄ Ράιχ, Το Γ΄ Ράιχ στην εξουσία, και Το Γ΄ Ράιχ στον πόλεμο καλύπτουν την Γερμανική ιστορία από το τέλος τού Πρώτου μέχρι και το τέλος τού Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου.
Ευχαριστώ θερμά τις εκδόσεις Κλειδάριθμος, που μου προμήθευσαν το βιβλίο. Μείνετε συντονισμένοι για περισσότερα τέτοια άρθρα αλλά και για κληρώσεις βιβλίων στην ομάδα Φίλοι Ιστορικού Μυθιστορήματος και στην σελίδα Κοιλάδα της Γνώσης στο Facebook.