Απέκαμα! Αλλ’ όμως θα παραμείνω στη χαλάστρα, μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής μου και ας κινδυνεύσω να χαθώ…
Κόμης Ιωάννης Καποδίστριας,
πρώτος Κυβερνήτης τής Ελληνικής Πολιτείας (1828-1831) και πρώην Υπουργός Εξωτερικών τής Ρωσικής Αυτοκρατορίας (1815-1822)
Ναι, ο Καποδίστριας μπορεί να μην μάτωσε στις χαράδρες των Δερβενακίων, να μην επάνδρωνε το πυρπολικό τού Κανάρη στην ανατίναξη τής Τουρκικής ναυαρχίδας στην Χίο, ή να μην συμμετείχε σε κάποια άλλη ένδοξη πολεμική αναμέτρηση τής Επανάστασης του ’21. Όμως, τα παραπάνω λόγια του φανερώνουν ένα σκληρό, αδάμαστο πνεύμα που δεν υστερούσε σε τίποτα των υπολοίπων αγωνιστών. Πόσο μάλλον, αφού αυτά τα λόγια δεν είναι παρά το απόστιγμα πράξεων. Συγκεκριμένα, το 1828 ο Καποδίστριας ανέλαβε το πιο καυτό πόστο σε όλη την Ευρώπη: την κυβέρνηση τής Ελληνικής Πολιτείας, του κρατιδίου που προέκυψε μετά από αιώνες σκλαβιάς και επτά χρόνια σκληρού πολέμου των Ελλήνων εναντίον των Οθωμανών και των Αιγύπτιων (αλλά και των Ελλήνων μεταξύ τους). Ο πόλεμος τώρα είχε τελειώσει, αλλά ένας νέος, άλλου είδους πόλεμος, ξεκινούσε.
Η Ελληνική Πολιτεία περιελάμβανε μόνο την Πελοπόννησο, κομμάτι τής Στερεάς, τις Κυκλάδες, την Εύβοια και μερικά ακόμα νησιά τού Αγαίου, αφήνοντας έτσι έξω σχεδόν την μισή σημερινή Ελλάδα. Οι υποδομές της, το εκπαιδευτικό της σύστημα, τα πολιτικά και πολιτειακά της συστήματα ήταν είτε ανύπαρκτα είτε υπανάπτυκτα. Κοτζαμπάσηδες (δηλ. μεγάλοι γαιοκτήμονες), καραβοκύρηδες, αγωνιστές του ’21, παλινοστούντες Έλληνες τής δύσης, αλλά και τυχοδιώκτες με μεγάλη δύναμη ανταγωνίζονταν σαν τσακάλια μεταξύ τους αλλά και με την όποια κεντρική εξουσία για οφίτσια και γραφεία. Και όταν ανέλαβε ο Καποδίστριας την κυβέρνηση, δεν άργησαν να στραφούν εναντίον του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τής αχρειότητάς τους ήταν το Μεγαλουργόν Έγκλημα, όπως το ονόμασε ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, όπου δεν δίστασαν να κάψουν την φρεγάτα «Ελλάς» και την κορβέτα «Ύδρα», αδιαφορώντας για τις θυσίες που είχαν γίνει για την απόκτησή τους από το πάμπτωχο κράτος. Ένας εναντίον όλων λοιπόν. Αυτή ήταν η κατάσταση που έπρεπε να διαχειριστεί ο Καποδίστριας, και είναι θαύμα τόσο το πώς δέχτηκε να βάλει το κεφάλι του στον τορβά όσο και πώς δεν τα βρόντηξε να φύγει, αηδιασμένος από την νοσηρή πραγματικότητα. Απέκαμε, λοιπόν. Αλλ’ όμως παρέμεινε στη χαλάστρα, μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής του. Κυριολεκτικά.
Ε, λοιπόν, όταν κυκλοφορεί ένα ιστορικό μυθιστόρημα για αυτόν τον άνθρωπο, είναι δυνατόν να μην το διαβάσεις απνευστί; Ο λόγος για την Σκιά του Καποδίστρια (εκδ. Κέδρος, 2019, σελ. 512, 14,94€) τού πολυγραφότατου Άρη Σφακιανάκη. Ο τίτλος αναφέρεται στον Πέτρο Σκοτεινό, σωματοφύλακα τού Καποδίστρια, ο οποίος και αφηγείται την ιστορία σε πρώτο πρόσωπο, εμφυσώντας της έτσι πρόσθετη ζωντάνια. Ξεκινώντας στην Ανκόνα το 1827, ο Σκοτεινός περιγράφει τα σημαντικότερα γεγονότα τόσο της πολιτικής όσο και της προσωπικής διάστασης τού Καποδίστρια μέχρι και το 1831, όταν και ο Κυβερνήτης βγαίνει από την χαλάστρα…Παράλληλα, ο Σκοτεινός δεν παραλείπει να εξιστορήσει και την δική του προσωπική ζωή σε αυτό το διάστημα, η οποία αποπνέει έντονη οσμή γυναικείου αρώματος (βασικά αρωμάτων, αλλά αυτό θα το ανακαλύψετε εσείς).
Η αφήγηση είναι λιτή και περιεκτική, εστιάζοντας σε κύρια σημεία τής ιστορίας, χωρίς να πλατιάζει με λεπτομέρειες ή με περιγραφές. Αυτό αποτελεί και ένα από τα πλεονεκτήματα τού βιβλίου, ειδικά αν το συγκρίνει κανείς με άλλα έργα παρόμοιας θεματικής. Επίσης, λέξεις τής εποχής, ιδιωματισμοί και διαλεκτισμοί, αναφορές σε ενδυμασίες, ήθη και έθιμα, καθώς και καταπληκτικές περιγραφές τοποθεσιών συμβάλλουν στην λιτή αλλά και ζωηρή απεικόνιση τής Ελλάδας εκείνων των χρόνων. Το ιστορικό πλαίσιο τόσο σε Ευρωπαϊκό όσο και σε Ελληνικό επίπεδο παρουσιάζεται εύπεπτα και σταδιακά στα πρώτα κεφάλαια, βοηθώντας τον αναγνώστη να καταλάβει εύκολα τις πολιτικές συνθήκες. Επίσης, από τις σελίδες τού βιβλίου παρελαύνουν άμεσα ή έμμεσα πλείστα όσα ιστορικά πρόσωπα: Δεληγιάννης, Γρίβας, Κολοτρώνης, Μαυρομιχάληδες, Μιαούλης, Υψηλάντης, Σπυρίδων Τρικούπης, Βιάρος και Αυγουστίνος Καποδίστριας, Κοραής, Λεοπόλδος, Μπουμπουλίνα, Κοζώνης, Δούκισσα της Πλακεντίας, Πολυζωίδης, κ.α. Και φυσικά, δεν θα μπορούσε να λείπει ο Κλέμενς Βέντσελ Λόταρ φον Μέττερνιχ, αιώνιος αντίπαλος τού Καποδίστρια, φανατικός ανθέλληνας και Υπουργός-Προέδρος της Αυστρίας. Παρότι αναφέρεται ελάχιστα στο βιβλίο, η σκιά του πέφτει βαριά στις σελίδες του…
Το πρώτο κεφάλαιο είναι χαρακτηριστικό τής καλοδουλεμένης αφήγησης, καθώς σε λίγες μόνο σελίδες εισαγάγει και τον Καποδίστρια και τον Σκοτεινό, τους φέρνει κοντά, και πληροφορεί τον αναγνώστη για τους σκοπούς αμφοτέρων: ο μεν Καποδίστριας περιμένει το Αγγλικό πλοίο που θα τον παραλάβει από την Ανκόνα για να πάει στην Ελλάδα και να αναλάβει την Κυβέρνηση, ενώ ο Σκοτεινός αυτο…προσλαμβάνεται σωματοφύλακάς του. Βέβαια, ο Σκοτεινός ίσως να έχει κάτι σκοτεινό στο μυαλό του, αλλά και αυτό θα σας αφήσω να το ανακαλύψετε εσείς.
Το βιβλίο δεν είναι πολιτικό θρίλερ, όπως κάλλιστα θα μπορούσε, αλλά πετυχαίνει να εξιστορήσει τα έργα και τις ημέρες τού Καποδίστρια, έστω και από κάποια απόσταση. Η κλιμακούμενη αντιπολίτευση εναντίον τού Καποδίστρια έχει την σημασία που της πρέπει, παρότι δεν της παραχωρείται αρκετός χώρος στο μέσον τού βιβλίου ώστε να χτιστεί πιο γερά. Καθώς φτάνουμε στο τέλος όμως, η κλιμάκωση κορυφώνεται μέχρι που χτυπάει κόκκινο εκείνη την αποφράδα μέρα, 27η Σεπτεμβρίου 1831, έξω από τον ναό τού Αγίου Σπυρίδωνος στο Ναύπλιο…
Στα στιγμιότυπα που ξεχώρισα είναι η κλασική ιστορία με τις πατάτες, το τικ στο αριστερό μάτι τού Καποδίστρια και τα συνεχή κρούσματα υπερκόπωσης, ο γάτος Ναμπούκο, και η μονομαχία τού Σκοτεινού με έναν άγγλο αξιωματικό. Μερικές λέξεις που έμαθα είναι οι εξής (στις παρανθέσεις οι σχετικοί ορισμοί από το Βικιλεξικό):
- μορμολύκειο (πανάσχημος γέρος ή γριά που η εμφάνισή του / της απωθεί τους πάντες / (συνήθ. μτφ.) καθετί το οποίο προκαλεί τρόμο, το σκιάχτρο, το φόβητρο),
- ιερεμιάδα (η θρηνωδία, το θρηνητικό ποίημα του προφήτη Ιερεμία που προέβλεψε την άλωση της Ιερουσαλήμ / (μτφ.) η μεμψίμοιρη και απαισιόδοξη παρουσίαση μιας κατάστασης),
- σαμοβάρι (παραδοσιακό ρώσικο σκεύος για το βράσιμο και το σερβίρισμα του τσαγιού), και
- παλκοσένικο (το ξύλινο πάτωμα σκηνής θεάτρου / η δουλειά των ηθοποιών και άλλων καλλιτεχνών που χρησιμοποιούν το παλκοσένικο).
Ελπίζω να διαβάσετε και να απολαύσετε την Σκιά του Κυβερνήτη! Για περισσότερα σχετικά με τον Καποδίστρια, μπορείτε να συμβουλείτε την Βικιπαίδεια και τις πηγές που προτείνει, καθώς και τον Τόμο ΙΒ’ τής Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους. Πλούσιο υλικό για τον Καποδίστρια παρατίθεται και στο βιβλίο τού Γεώργιου Καραμπελιά 1204-1922, Η Διαμόρφωση του Νεότερου Ελληνισμού. Επίσης, μπορείτε εδώ να δείτε το πρώτο επεισόδιο τής σειράς τού Cosmote TV History για τον Καποδίστρια (συν. έξι επ.) και εδώ το πρώτο επεισόδιο τής αντίστοιχης σειράς τής Μηχανής τού Χρόνου (συν. δύο επ.). Ευχαριστώ πολύ τις Εκδόσεις Κέδρος, που μου προμήθευσαν το βιβλίο. Μείνετε συντονισμένοι για περισσότερα τέτοια άρθρα αλλά και για κληρώσεις βιβλίων στην ομάδα Φίλοι Ιστορικού Μυθιστορήματος και στην σελίδα Κοιλάδα της Γνώσης στο Facebook.
Ευχαριστουμε πολυ!