Φίλες και φίλοι, καλώς ορίσατε στη δέκατη συνέντευξη στην Κοιλάδα της Γνώσης! Σήμερα έχουμε την τιμή να φιλοξενούμε τον Ευάγγελο Ιωσηφίδη, για του οποίου τα βιβλία Φιλήμων: Ο Ερευνητής του Μεταφυσικού και 7 Καταραμένες Ιστορίες μπορείτε να διαβάσετε τα άρθρα μου εδώ και εδώ. Πάμε…
Πείτε μας δύο λόγια για εσάς. Τι έχετε σπουδάσει, πού έχετε εργαστεί, τι κάνετε στον ελεύθερό σας χρόνο, ποια βιβλία έχετε γράψει, τι σας αρέσει να διαβάζετε, τι διαβάζετε τώρα…
Χαίρετε! Ονομάζομαι Βαγγέλης Ιωσηφίδης. Έχω σπουδάσει Κλασική Φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, την πόλη που γεννήθηκα. Εργάζομαι για χρόνια στην ιδιωτική εκπαίδευση. Επίσης, ασχολήθηκα για πολλά χρόνια με το σκάκι, ως αθλητής, προπονητής και διαιτητής. Στον ελεύθερό μου χρόνο μου αρέσει να εξερευνώ τον κόσμο με κάθε δυνατό τρόπο: από την εμβάθυνση σε μια ξένη γλώσσα ή και ολόκληρο πολιτισμό, ιστορικές και γεωγραφικές αναζητήσεις. Στον ακόμα πιο ελεύθερο χρόνο μου παίζω παιχνίδια στρατηγικής σε φανταστικούς κόσμους. Όσο για το διάβασμα, φυσικά έχει να κάνει με όλα τα παραπάνω: φαντασία, ιστορία, ταξίδι. Δεν επικεντρώνομαι σε ένα είδος μόνο, κι έτσι η οπτική μου γωνία για τον κόσμο (θέλω να πιστεύω πως) είναι πολύπλευρη! Αυτόν τον καιρό διαβάζω τρία βιβλία μαζί: ένα ιστορικό, ένα φαντασίας και μια πραγματεία στην ερωτική λογοτεχνία.
Πώς και για το πρώτο σας βιβλίο, με τον Φιλήμονα, επιλέξατε μία συλλογή διηγημάτων αντί για μυθιστόρημα; Να περιμένουμε μελλοντικά κάτι μεγαλύτερο με τον Φιλήμονα;
Ο Φιλήμων ήταν το πρώτο βιβλίο που εξέδωσα αλλά όχι το πρώτο που έγραψα. Μετά από την κοπιαστική, πολυετή συγγραφή του βιβλίου «7 Καταραμένες Ιστορίες», θέλησα να γράψω μικρότερες ιστορίες παρόμοιου στιλ: μυστηρίου, με το υπερφυσικό στοιχείο να ξεχωρίζει αλλά στον δικό μας κόσμο. Πιο πολύ τις έγραφα για προσωπική απόλαυση, κυρίως τις μεσημεριανές ώρες, στις οποίες για κάποιον παράξενο λόγο ξυπνάει μέσα μου αυτό το αλαφροΐσκιωτο πνεύμα αναζήτησης, περιέργειας και φαντασίας. Η έκδοση ήρθε μετά από την πρόταση φίλων που είχαν διαβάσει τα διηγήματα. Φυσικά θέλω να επεκταθώ και σε άλλες ιστορίες με κεντρικό χαρακτήρα τον Φιλήμονα, μόνο που θα έχουν περισσότερο βάθος και έκταση.
Πόσο δύσκολο ήταν να γράψετε για έναν άλαλο χαρακτήρα, όπως τον Φιλήμονα; Κάνατε κάποια ειδική έρευνα; Με την αφωνία του θέλατε να συμβολίσετε κάτι;
Ο Φιλήμων ως χαρακτήρας απλά συνέβη. Θα μπορούσα να πω πως είχα μεγαλεπήβολα σχέδια, ανάγκη να εκφράσω κάτι ή κοινωνικό προβληματισμό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση όμως δεν ήταν τίποτα από αυτά. Ο Φιλήμων γεννήθηκε στο μυαλό μου ένα μεσημέρι Παρασκευής, άλαλος και φιλοπερίεργος – όπως τον γνωρίζει ο αναγνώστης. Από εκεί και πέρα, τα πάντα ήταν πρόκληση. Η επικοινωνία του με τους πελάτες του, ο τρόπος που ασχολείται με τις υποθέσεις, η δυναμική του αλλά και η παραδοχή πως πολλά δεν μπορεί να τα λύσει… Ένα ωραίο ταξίδι που δε θέλω να τελειώσει.
Στις 7 Καταραμένες Ιστορίες, βλέπουμε αρκετούς αρχαιολογικούς χώρους: μαντεία των Δελφών και της Δωδώνης, νεκρομαντεία στον Αχέροντα και στο Ταίναρο και τα ονειρομαντεία του Αμφιάραου και του Τροφώνιου. Τα επισκεφτήκατε για επιτόπια έρευνα;
Η αρχική ιδέα ήρθε μέσα από το βιβλίο της Ελένης Δραγώνα «Τα μαντεία της αρχαίας Ελλάδας: εκεί όπου μιλούσαν οι θεοί». Είχα εντρυφήσει στο ζήτημα με αφορμή το βιβλίο αυτό και χρόνια μετά έκανα επιτόπια έρευνα στο μαντείο της Δωδώνης και στο νεκρομαντείο του Αχέροντα. Τους Δελφούς τους είχα επισκεφτεί πολύ παλιότερα. Όσο για τα υπόλοιπα… πέρα από την επιτόπια, το υπόλοιπο κομμάτι της έρευνας αποδείχτηκε μεγάλο, χρονοβόρο και κοπιαστικό. Αλλά άξιζε!
Στη λογοτεχνία του φανταστικού συνήθως διαβάζουμε για έναν μεσία, έναν σωτήρα που θα σώσει τον κόσμο (Άραγκορν, Χάρι Πότερ, Ασλάν, Πολ Ατρείδης, Νίο κλπ). Πώς στέκεστε έναντι αυτής της παράδοσης και πώς την χειριστήκατε στην σειρά σας Η Γη των Αμόλυντων;
Είναι ίσως η ανάγκη του συγγραφέα και του αναγνώστη που θέλει κάτι τέτοιο. Διαβάζοντας φαντασία ξεφεύγουμε από την πεζή πραγματικότητα, η οποία πληγώνει τους πιο ευαίσθητους και απογοητεύει τους ονειροπόλους. Συνεπώς, επόμενο είναι η λογοτεχνία του φανταστικού να σχετίζεται με ηρωισμό, ακόμα και με μεσσιανισμό. Από ένα πρόσωπο αρχικά ασήμαντο προέρχεται η δύναμη που αλλάζει τον κόσμο προς το καλύτερο. Και μάλιστα έχουμε την πολυτέλεια να βιώνουμε τη διαδικασία από την οπτική του γωνία! Στη Γη των Αμόλυντων όμως συμβαίνει το εξής: οι πρωταγωνιστές μου είναι τρεις, με ισομοιρασμένο -ελπίζω- ρόλο στη ροή της ιστορίας. Δεν υπάρχει ο λεγόμενος Εκλεκτός. Ο ένας βοηθά τον άλλο, τον εξωθεί στα άκρα πολλές φορές και αυτή η ισορροπία φέρνει την τελική απάντηση. Μάλιστα, οι ήρωές μου βιώνουν τα πάντα ως απλοί, καθημερινοί άνθρωποι, παρά τις ιδιόμορφες εμπειρίες τους. Γίνονται ξεχωριστοί χωρίς να έχει γραφτεί αυτό από τη μοίρα, παρά τις όποιες ενδείξεις για το αντίθετο.
Ποια στοιχεία της ελληνικής ιστορίας, μυθολογίας και λαογραφίας αξιοποιήσατε για την κοσμοπλασία στη Γη των Αμόλυντων;
Η αλήθεια είναι πως με την ελληνική ιστορία, μυθολογία και λαογραφία η κοσμοπλασία μου ζει βίους παράλληλους. Έχοντας δηλαδή μελετήσει τα παραπάνω όλη μου τη ζωή, ανέλυα το καθετί και έβρισκα τα δομικά στοιχεία για τον δικό μου κόσμο. Τι είναι αυτό που κάνει ένα πλάσμα μυθικό; Ποιο πρόσωπο χαρακτηρίζεται ιστορικό; Τι πιστεύει ο κόσμος και τι τον ωθεί να φτάσει στην πίστη; Πού του χρειάζεται; Πώς έφτασε να καλλιεργεί, να φορά και να κουβαλά τα δικά του αγαθά, ενδύματα και εργαλεία; Σε τι διαφέρει ο ένας πολιτισμός από τον άλλον και από πού ακριβώς προήλθαν αυτές οι διαφορές; Κι αυτή είναι η αρχή. Η δόμηση του κόσμου μου βασίστηκε σε απορίες και ερωτήσεις πιεστικές, για τις οποίες χρειάστηκε να ψάξω ή να εφεύρω απαντήσεις.
Πώς επιτυγχάνει την πρωτοτυπία στις ιστορίες του ένας συγγραφέας του φανταστικού, ξεφεύγοντας από την πληθώρα των σχετικών έργων που έχουν γραφτεί κατά καιρούς;
Για αρχή, δε γράφει προσπαθώντας να αποφύγει ό,τι έχει γραφτεί. Θα μπλεχτεί σε έναν απελπιστικό λαβύρινθο. Θεμέλιο του έργου του είναι ό,τι υπάρχει μέσα του. Πάνω σε αυτό χτίζει. Όσο αναλύει τους χαρακτήρες, όσο αναπτύσσει τον κόσμο, όσο απαντά σε ερωτήσεις με τον δικό του, μοναδικό τρόπο, η ιστορία αποκτά πρωτοτυπία. Χρησιμοποιώ σε τέτοιες περιπτώσεις την αναλογία του δέντρου. Ο κορμός των περισσότερων δέντρων δεν ξεχωρίζει από αυτόν των υπολοίπων ομοειδών. Όσο όμως το φυτό μεγαλώνει, τα κλαδιά του παίρνουν κατευθύνσεις ξεχωριστές, με το ώριμο δέντρο να έχει αποκτήσει έναν μοναδικό σχηματισμό. Οπότε θα πω πως ο χρόνος και η εξέλιξη φέρνουν την πρωτοτυπία.
Μιας και ασχολείστε με τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ποια η εικόνα σας για την στάση των εφήβων προς την λογοτεχνία; Πώς μπορεί το σχολείο να τους βοηθήσει να την αγαπήσουν;
Η αλήθεια είναι πως με προβληματίζει αυτό. Έχω συναντήσει το ενδιαφέρον, την περιέργεια, το πάθος αλλά και την έντονη άρνηση. Αυτά καλλιεργούνται μέσα από τα πρότυπα που έχει ο κάθε νέος και από την ιδιοσυγκρασία του. Όσο για το σχολείο, η λογοτεχνία διδασκόταν με πολλές στρεβλώσεις τα προηγούμενα χρόνια. Τώρα νομίζω πως είναι σε μια ολοένα και πιο σωστή πορεία: σύγχρονα κείμενα, που έχουν κάτι να πούνε για τη ζωή των παιδιών, πιο ελεύθερη και προσωπική ανάπτυξη των θεμάτων. Φυσικά χρειάζεται διάλογος μέσα στην τάξη, αντί για το «Τι εννοούσε ο ποιητής;», ατέλειωτες σελίδες σημειώσεων με έννοιες δυσνόητες και επαφή με τον λογοτέχνη αποστειρωμένη και αποστασιοποιημένη. Μια ανθρώπινη ματιά στον λογοτέχνη και στο έργο του είναι απαραίτητη.
Με ποια στοιχεία χρήσιμα για τη συγγραφή σας προίκισαν οι σπουδές της φιλολογίας, και, αντίστροφα, ποιες ελλείψεις μπορεί να έχει ο μη φιλόλογος συγγραφέας;
Σίγουρα μου μετέδωσαν αυτοπεποίθηση για τη χρήση της γλώσσας, καθώς και εργαλεία για να προβαίνω σε αυτοέλεγχο και αξιολόγηση των γραπτών μου. Όξυνση του γλωσσικού αισθητηρίου δηλαδή. Βέβαια η ιδιαιτερότητα της ειδίκευσης στην κλασική φιλολογία με έφερε σε επαφή με ανθρώπους που έχουν μείνει στον χρόνο για τις ιδέες και τα γραπτά τους. Μια ευκαιρία μοναδική, την οποία πολλοί δεν έχουν. Οπότε μπορώ να πω πως είχα την ευκαιρία να φοιτήσω, τρόπον τινά, με δασκάλους που μου δίδαξαν αξιοπρέπεια, ποιότητα στη δουλειά, καλαισθησία και ανθρωπιά.
Πώς αλληλεπιδρούν οι ιδιότητές σας ως επιμελητή και ως συγγραφέα;
Όσο είμαι επιμελητής δεν είμαι συγγραφέας κι όσο είμαι συγγραφέας δεν είμαι επιμελητής. Ο συγγραφέας ενθουσιάζεται με τη συγγραφή και την ανακάλυψη, ο επιμελητής κοιτάζει αυστηρά τη λεπτομέρεια. Ο συγγραφέας είναι ο κηπουρός όταν φυτεύει το γκαζόν και φαντάζεται το ατέλειωτο πράσινο, ενώ ο επιμελητής είναι αυτός που το κουρεύει. Και τα δύο χρειάζονται, σε διαφορετικό χρόνο το καθένα.
Ποια εικόνα έχετε για την λογοτεχνική επιμέλεια στην Ελλάδα;
Η λογοτεχνική επιμέλεια, πέρα και έξω από το εμπορικό κομμάτι και το μάρκετινγκ, υπάρχει στην Ελλάδα αλλά σπανίζει. Οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι κάνουν, θαρρώ, αξιόλογη δουλειά συνήθως. Κάποιοι μικροί πασχίζουν να βρούνε την ποιότητα, άλλοι εγκαταλείπουν την προσπάθεια νωρίς. Θα έλεγα πως αν ψάξει κανείς θα τη βρει, αρκεί να έχει υπομονή και να αξιολογεί τα έργα που διαβάζει για αυτό που είναι. Προσωπικά πασχίζω να μεταδίδω τις όποιες γνώσεις μου για το θέμα, ονειροπολώντας για ένα καλύτερο λογοτεχνικό αύριο.
Γιατί πιστεύετε πως τα επικά ποιήματα, ήδη από την κλασική εποχή της αρχαίας Ελλάδας, είχαν χάσει τη δεσπόζουσα θέση τους, με τα παλιά (Ιλιάδα, Οδύσσεια κλπ) να παραμένουν δημοφιλή αλλά να μην παράγονται – με ελάχιστες εξαιρέσεις – νέα;
Το κάθε λογοτεχνικό είδος είναι φτιαγμένο σε μια συγκεκριμένη εποχή, εξυπηρετώντας τις εκάστοτε ανάγκες. Ακόμα και το έπος, το οποίο είναι από τα πιο θαυμαστά λογοτεχνικά είδη. Η κριτική ματιά έρχεται έπειτα, ανατρέποντας τα ήδη υπάρχοντα, εξελίσσοντας τα είδη και αλλάζοντάς τα τόσο, που δυσκολευόμαστε να τα αναγνωρίσουμε. Το DNA των αρχαίων επών ζει ακόμα στη σύγχρονη λογοτεχνία, αλλά σε ψήγματα, όχι αυτούσιο. Οπότε ό,τι παράγεται έχει μέσα του το όνειρο του τότε αλλά κυρίως την αλήθεια του σήμερα.
Ποιες οι σημαντικότερες γνώσεις που έχετε αποκομίσει από την πληθώρα συνεντεύξεων συγγραφέων που έχετε κάνει στο κανάλι του Youtube Συγγραφικό Στέκι;
Η περιέργειά μου με ωθεί να κάνω ξεχωριστές, όσο γίνεται, ερωτήσεις στον κάθε δημιουργό. Βάσει των απαντήσεων, είτε αναγνωρίζω μοτίβα είτε βάζω μοναδικά άνθη στη λογοτεχνική μου ανθοδέσμη. Συνήθως το απόσταγμα των απόψεων ενός συγγραφέα το χρησιμοποιώ ως τίτλο, οπότε ο καθένας μπορεί να διαβάσει εύκολα τη σύνοψη των καλύτερων ιδεών που έχω ακούσει. Σίγουρα η σκληρή δουλειά του συγγραφέα, η πίστη στις δυνατότητες και στις ιδέες του, καθώς και η συνεχής προσπάθεια είναι τα συχνότερα αλλά και πιο αληθινά, απαραίτητα στοιχεία που αναγνωρίζω στους περισσότερους.
Είναι η συγγραφή ενός ιστορικού μυθιστορήματος στα μελλοντικά σας σχέδια; Σε ποια περίοδο θα θέλατε να γράψετε;
Πιο πολύ θα έλεγα ότι είναι ένα όνειρο για το μέλλον. Γνωρίζω πόση δουλειά χρειάζεται για να αποτυπωθεί σωστά το ιστορικό πλαίσιο και μετέπειτα το λογοτεχνικό κομμάτι, οπότε δεν είναι κάτι που θα ήθελα να κάνω ελαφρά τη καρδία. Με γοητεύουν κυρίως σημεία της ιστορίας που δεν έχουν λάβει το φως και την αναγνώριση που τους αξίζει. Θα ήθελα να γράψω για ξεχασμένες στιγμές και πρόσωπα της αρχαίας Ελλάδας, ανάμεσα στα άλλα.
Και η πιο δύσκολη ερώτηση για το τέλος: GeorgeR.R. Martin ή J.R.R. Tolkien;
Νομίζω πως ήταν η πιο εύκολη! J.R.R. Tolkien. Παραμυθάς που αναγνωρίζει τον εαυτό του ως παραμυθά, που κατάφερε να χτίσει έναν κόσμο που επιζεί ως τις μέρες μας και έφερε τη λογοτεχνία του φανταστικού στο προσκήνιο. Με πρωτοφανή αγάπη για τη λαογραφία και μηνύματα που έχουν μείνει στην καρδιά μου, παραμένει για μένα ο καλύτερος.
Φίλες και φίλοι, μείνετε συντονισμένοι στην Κοιλάδα της Γνώσης για περισσότερες συνεντεύξεις και άρθρα για βιβλία…
Μία υπέροχη, απολαυστική συνέντευξη! Μπράβο και στους δύο!!!