1918. Η γερμανική εταιρία Scherbius & Ritter καταθέτει πατέντα για μία μηχανή κρυπτογράφησης. Το όνομα αυτής: Enigma. 1939, έξι μόλις εβδομάδες πριν ξεσπάσει ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, Βρετανοί αξιωματούχοι συναντούν Πολωνούς μαθηματικούς κάπου κοντά στην Βαρσοβία. Το αντικείμενο τής συνάντησης είναι η Enigma, που ήδη από την δεκαετία τού ’30 χρησιμοποιείτο κατά κόρον για την κρυπτογράφηση των επικοινωνιών των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων. Σύμφωνα με πολλούς, αυτή η συνάντηση συντόμευσε τον πόλεμο κατά ένα ή και δύο χρόνια. Σύμφωνα με κάποιους άλλους, η σημασία της ήταν ακόμα μεγαλύτερη: άλλαξε την ίδια την έκβαση τού πολέμου.
Αλλά τι είναι η κρυπτογράφηση; Πρόκειται για την αλλαγή τού περιεχομένου ενός μηνύματος ώστε ένας υποκλοπέας να μην μπορεί να το διαβάσει. Η κρυπτογράφηση, όπως ίσως είναι προφανές, έχει τεράστια στρατιωτική σημασία και είχε χρησιμοποιηθεί ήδη από τον 5ο αιώνα π. Χ. από τους Σπαρτιάτες με την λεγόμενη Σπαρτιατική σκυτάλη που αναφέρει ο Πλούταρχος. Η ανάπτυξη τής κρυπτογραφίας συνεχίστηκε ανά τους αιώνες, με ενδεικτικές αναφορές το χαμένο βιβλίο τού Valerius Probus για τα συστήματα κρυπτογράφησης τού Καίσαρα και το De furtivis literarum notis τού Giovanni Batista Porta για την κρυπτανάλυση στον 16ο αι. μ.Χ. Εκεί όμως που η κρυπτογραφία έκανε την μεγάλη άνοδο ήταν στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους.
Λίγο μετά την λήξη τού Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, το νεοσυσταθέν Πολωνικό κράτος βρέθηκε αντιμέτωπο με την πανίσχυρη Σοβιετική Ένωση. Παρά το αριθμητικό μειονέκτημα, η Πολωνία νίκησε. Τεράστια συμβολή σε αυτό είχαν οι μαθηματικοί της, οι οποίοι έσπαγαν τούς κώδικες κρυπτογράφησης των Σοβιετικών. Μαθαίνοντας από αυτήν την εμπειρία, οι Πολωνοί εργάστηκαν εντατικά για την ανάπτυξη αποκρυπτογραφικών μεθόδων (πώς δηλαδή να σπάνε κώδικες), ενώ την ίδια στιγμή οι Γάλλοι και οι Άγγλοι κοιμούνταν τον ύπνο τού δικαίου. Η Γερμανία από την άλλη, χρησιμοποιούσε μία τροποποιημένη εκδοχή τής μηχανής Enigma για να προστατεύει τις στρατιωτικές της επικοινωνίες. Καθόλη την δεκαετία τού ’30, οι Πολωνοί έσπαγαν τους Γερμανικούς κώδικες, δοκιμάζοντας κάθε μέρα με το χέρι έναν μεγάλο αριθμό πιθανών κωδίκων για το Enigma. Ακόμα κι αν μία μέρα έσπαγαν τον κώδικα, την επόμενη μέρα θα έπρεπε να το κάνουν όλη την διαδικασία από την αρχή, καθώς ο κώδικας άλλαζε σε ημερήσια διάταξη. Επίσης, οι Γερμανοί συνέχεια δυσκόλευαν τα πράγματα, με το να κάνουν όλο και πιο σύνθετο το Enigma, μεγαλώνοντας έτσι τον αριθμό πιθανό κωδίκων. Εκεί μπήκαν στο παιχνίδι οι Γάλλοι, με κατασκόπους που μάθαιναν κάποια πράγματα για τον κώδικα τού Enigma, ώστε να μειωθεί κάπως αυτός ο όλο και μεγαλύτερος αριθμός. Αυτό συνεχίστηκε ακόμα και όταν ο πόλεμος ξεκίνησε, οπότε το σπάσιμο τού κώδικα με το χέρι είχε γίνει πλεόν αδύνατο. Τώρα απαιτείτο μία ιδιοφυία τύπου Alan Turing ώστε να κατασκευάσει μία μηχανή που θα δοκίμαζε αυτόματα τούς πιθανούς κώδικες τού Enigma…
Αυτήν την ιστορία περιγράφει ο Dermot Turing στο βιβλίο του X, Y, & Z: Πώς έσπασε ο Κώδικας του Enigma (Κλειδάριθμος, 2019, 456 σελ., 14,94€). Παρότι Άγγλος και ανηψιός τού Alan Turing, ο συγγραφέας δεν διστάζει να δώσει την μερίδα τού λέοντος στους Πολωνούς, παραθέτοντας λεπτομερώς τα κατορθώματά τους. Εξιστορεί επίσης και τα βάσανα των Πολωνών αποκρυπτογράφων: μετά την Πτώση τής Πολωνίας το 1939 κατέφυγαν στην Ρουμανία και ύστερα στην Γαλλία, ενώ μετά την κατάληψη τής Γαλλικής Ελεύθερης Ζώνης πολλοί φυλακίστηκαν, πέθαναν, πέρασαν στην Ισπανία, ή κατάφεραν να δραπετεύσουν στην Αγγλία. Η εξιστόρηση τής γαλλικής συνιστώσας είναι γεμάτη από κατασκοπευτικές ιστορίες, με έναν μάλιστα διαβόητο διπλό κατάσκοπο με το όνομα Ρεξ που ξεκίνησε από απατεώνας καζίνο και έφτασε να γίνει ένα είδος Τζέιμς Μποντ. Ενδιαφέρουσα είναι και η απεικόνιση των προβλημάτων που είχαν οι Γάλλοι αποκρυπτογράφοι μετά την Πτώση τής Γαλλίας το 1940 οπότε είχαν να επιλέξουν ανάμεσα στην πίστη στους Συμμάχους και στο κατοχικό καθεστώς τού Στρατάρχη Πεταίν. Οι Άγγλοι παίρνουν τον μικρότερο χώρο στο βιβλίο, και είναι αρκετά τα σημεία που ο Turing παίρνει το σφυρί και τους δικάζει κανονικά και με το νόμο. Αναγνωρίζει όμως την συμβολή τους στην κατασκευή μηχανών που αποκρυπτογραφούν αυτόματα τον κώδικα τού Enigma.
Ακόμα και για μη ειδήμονες, το X, Y, & Z: Πώς έσπασε ο Κώδικας του Enigma είναι ένα όμορφο ανάγνωσμα μίας όμορφης, συγκλονιστικής, και συγκινητικής ιστορίας. Ο Dermot Turing κάνει τίμια προσπάθεια να περιορίσει τα τεχνικά κομμάτια ή να τα παρουσιάσει κατά τον απλούστερο τρόπο, να δώσει ένα ρυθμό θρίλερ στο βιβλίο, αλλά και να αποδώσει επαρκώς το ιστορικό πλαίσιο των Δύο Παγκοσμίων Πολέμων και του Μεσοπολέμου. Ισχυρό στοιχείο στο βιβλίο κατέχουν οι προσωπικές ιστορίες και τα δράματα των αποκρυπτογράφων, καθώς και τα κατασκοπευτικά παιχνίδια που έλαβαν μέρος ένθεν κακείθεν. Επίσης, στις τελευταίες σελίδες υπάρχει μία πιο τεχνική περιγραφή τής μηχανής Enigma καθώς και εκτενείς βιβλιογραφικές πηγές.
Πιστεύω πως το X, Y, & Z: Πώς έσπασε ο Κώδικας του Enigma είναι ένα βιβλίο που θα αρέσει στους λάτρεις τής ιστορίας, των μαθηματικών, και των κατασκοπευτικών θρίλερ. Μία καταπληκτική ταινία για την μηχανή Enigma είναι το The Imitation Game (2014) με τους Benedict Cumberbach, Keira Knightley και Charles Dance, παρότι εστιάζει υπερβολικά στον ρόλο τού Turing και των Άγγλων. Αξιόλογη ταινία είναι και το U-571 (2000) με τον Matthew McConaughey, που δείχνει πώς οι Σύμμαχοι κατέλαβαν την μηχανή Enigma ενός Γερμανικού υποβρυχίου, κάτι που βοήθησε δραματικά τις προσπάθειες αποκρυπτογράφησης. Για την ιστορία τού Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, κλασσικό είναι το Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος τού Antony Beevor. Ενδιαφέρον φαίνεται και το βιβλίο Η Επιχειρησιακή Έρευνα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: Το Βρετανικό Παράδειγμα τού Γιάννη Κ. Χρονόπουλου για το πώς χρησιμοποιήθηκαν οι Βρετανοί επιστήμονες για την επίτευξη τής νίκης.
Ευχαριστώ θερμά τις Εκδόσεις Κλειδάριθμος, που μου προμήθευσαν το βιβλίο. Μείνετε συντονισμένοι για περισσότερα τέτοια άρθρα αλλά και για κληρώσεις βιβλίων στην ομάδα Φίλοι Ιστορικού Μυθιστορήματος και στην σελίδα Κοιλάδα της Γνώσης στο Facebook.