Μονή του Αγίου Θεοδοσίου της Βηθλεέμ, 587 μ.Χ. Ο Ιωάννης Μόσχος μαζί με τον Σωφρόνιο τον Σοφιστή, μαθητή του και μετέπειτα Πατριάρχη Ιεροσολύμων, ξεκινούν ένα ταξίδι στο νοτιοανατολικό Βυζάντιο. Σκοπός τους είναι να συλλέξουν τις ιστορίες των πολυάριθμων μοναχών και ερημιτών που έχουν κάνει σπίτι τους ερήμους, σπηλιές, και αφιλόξενους τόπους εκείνων των περιοχών, πιστεύοντας πως έτσι θα έρθουν πιο κοντά στον Θεό. Αργότερα, κατά την διαμονή του στην Κωνσταντινούπολη, ο Ιωάννης Μόσχος καταγράφει αυτές τις ιστορίες στο Λειμωνάριο. Σίγουρα, δεν είχε φανταστεί πως περίπου 1.500 χρόνια μετά, ένας Σκοτσέζος καθολικός όχι μόνο θα διάβαζε το Λειμωνάριο, αλλά θα ξεκινούσε και ο ίδιος ένα αντίστοιχο ταξίδι.
Ο Σκοτσέζος William Dalrymple είναι ένας πολυπράγμων άνθρωπος. Εκτός από ιστορικός και συγγραφέας, αρθρογράφος σε περιοδικά και εφημερίδες παγκοσμίου βεληνεκούς όπως το The New York Review of Books, The Guardian, New Statesman και The New Yorker, τηλεοπτικός και ραδιοφωνικός παραγωγός, ο Dalrymple είναι και αθεράπευτος οδοιπόρος. Εξοικειωμένος με μεγάλα ταξίδια μέσω των συνεχόμενων πήγαινε-έλα μεταξύ Αγγλίας και Ινδίας, ο Dalrymple αποφάσισε το 1989, στα 22 του, να ακολουθήσει την θρυλική διαδρομή τού Μάρκο Πόλο από τον Πανάγιο Τάφο στην Ιερουσαλήμ στην Σανγκού, την πρωτεύουσα τού Μογγόλου Κουμπλάι Καν στην Κίνα. Απόσταγμα αυτού του βιβλίου ήταν το βιβλίο In Xanadu: A Quest, το οποίο και αποθεώθηκε από τους κριτικούς τής ταξιδιωτικής λογοτεχνίας. Επόμενο βιβλίο του ήταν το City of Djinns: A Year in Delhi, για την πολυετή του εμπειρία στο Δελχί τής Ινδίας. Κάπου εκεί γύρω, το Λειμωνάριο τού Ιωάννη Μόσχου έπεσε στα χέρια του. Εντυπωσιασμένος από τις ιστορίες που είχε συλλέξει ο Μόσχος, ο Dalrymple ξεκινάει μία ενδελεχή έρευνα για την εποχή και έρχεται σε επικοινωνία με τα λίγα μοναστήρια τής περιοχής που λειτουργούν ακόμα.
Όταν όλα είναι έτοιμα, ο Σκοτσέζος φτάνει στο Άγιο Όρος, το οποίο θέτει ως αφετηρία τού δικού του ταξιδιού. Περνάει στην Τουρκία, αρχικά στην Κωνσταντινούπολη, έπειτα στην Άγκυρα, και τέλος στις νοτιοανατολικές επαρχίες, εκεί όπου μαίνεται ένας σκληρός ανταρτοπόλεμος. Σειρά έχουν η Συρία, ο Λίβανος, και οι Άγιοι Τόποι, όπου ο Dalrymple περνάει και το μεγαλύτερο μέρος τού ταξιδιού. Ακολουθεί η Αίγυπτος, και μετά πάλι το Άγιο Όρος.
Το ταξίδι τού Dalrymple κρατάει περίπου έξι μήνες. Όπου πηγαίνει, επισκέπτεται τα κατάλοιπα τού χριστιανισμού, συναντώντας κυρίως εγκαταλελειμένες εκκλησίες και μοναστήρια, ερείπια βυζαντινών πόλεων, έχθρα μεταξύ των διαφόρων θρησκειών και δογμάτων. Παίρνει συνεντεύξεις από ταξιτζήδες και σερβιτόρους μέχρι ηγούμενους και ιμάμηδες, προσπαθώντας να κατανοήσει την παρακμή τού άλλοτε πολυπληθούς χριστιανικού στοιχείου στην Μέση Ανατολή. Όλα συνηγορούν στο ότι έρχεται ένα τέλος εποχής, καθώς από μερικά εκατομμύρια πριν από έναν αιώνα οι χριστιανοί έχουν μειωθεί σε μερικές χιλιάδες. Μόνο στην Αίγυπτο η κατάσταση διαφέρει, με τους κόπτες να παραμένουν ακόμα ένα σημαντικό ποσοστό τού πληθυσμού (περίπου 15%).
Τα ιστορικά και θρησκευτικά στοιχεία, τόσο μεσαιωνικά όσο και πρόσφατα, που παραθέτει ο Σκοτσέζος δίνουν μία εξαιρετική γεωπολιτική εικόνα τής Μέσης Ανατολής. Εξαιρετικές είναι και οι αναφορές του σε διάφορες ιστορίες που περιέχει το Λειμωνάριο αλλά και σε περιστατικά τής Βυζαντινής ιστορίας. Οι διάλογοι και η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνουν ζωντάντια στο κείμενο, και οι φυλετικές και θρησκευτικές συγκρούσεις που πλήττουν εκείνες τις περιοχές παρέχουν στοιχεία θρίλερ, με τον Σκοτσέζο συχνά να φοβάται για την ζωή του. Μου άρεσαν επίσης οι αναφορές του σε πάμπολλα βιβλία τής εποχής (Διά Τεσσάρων, Ο Βίος του Αγίου Αντωνίου της Αιγύπτου, Το Βιβλίου του Ντάροου, Τα Ευαγγέλια του Άγιου Βίλιμπαρντ, Εκκλησιαστική Ιστορία, Ιστορία των Μοναχών της Συρίας κλπ) καθώς και στις χριστιανικές αιρέσεις που ξεπήδησαν από την ανατολή (νεστοριανισμός, αρειανισμός, μονοφυσιτισμός, μονοθελητισμός, αγνωστικισμός, κλπ). Πλούσια και κατατοπιστική είναι και η βιβλιογραφία στο τέλος τού βιβλίου.
Πιστεύω πως το Ταξίδι στην Σκιά του Βυζαντίου (656 σελ., 2019, 17.90€) είναι ένα ωραίο ανάγνωσμα για τους φίλους τού Βυζαντίου αλλά και για όσους θέλουν να κατανοήσουν καλύτερα την σημερινή Μέση Ανατολή. Ευχαριστώ θερμά τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, που μου προμήθευσαν το βιβλίο. Μείνετε συντονισμένοι για περισσότερα τέτοια άρθρα αλλά και για κληρώσεις βιβλίων στην ομάδα Φίλοι Ιστορικού Μυθιστορήματος και στην σελίδα Κοιλάδα της Γνώσης στο Facebook.